Οι πολιτισμοί χωρίς πλοία είναι όπως τα παιδιά που οι γονείς τους
δεν έχουν ένα μεγάλο κρεβάτι που πάνω του να παίξουν.
Τα όνειρά τους τότε στερεύουν,
η κατασκοπεία αντικαθιστά την περιπέτεια
και η τερατώδης ασχήμια της αστυνομίας
την ηλιόλουστη ομορφιά των κουρσάρων
δεν έχουν ένα μεγάλο κρεβάτι που πάνω του να παίξουν.
Τα όνειρά τους τότε στερεύουν,
η κατασκοπεία αντικαθιστά την περιπέτεια
και η τερατώδης ασχήμια της αστυνομίας
την ηλιόλουστη ομορφιά των κουρσάρων
Βρήκα αυτό το απόσπασμα από τη δουλειά του Michel Foucault (Les Heterotopias 1966: info) στο κείμενο με τίτλο "Η ηλιόλουστη ομορφιά των κουρσάρων" του Δημήτρη Παπαλεξόπουλου που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του Konteiner.
Με την έννοια της ετεροτοπίας, ο Φουκώ περιγράφει όπως λέει τους "τελείως άλλους χώρους" (absolutely other spaces : Foucault 1966) και την αντιπαραθέτει στην έννοια της ουτοπίας λέγοντας πως ενώ η ουτοπία είναι ένας "τέλειος" αλλά μη υπαρκτός χώρος που υπάρχει μόνο στο φαντασιακό μιας κοινωνίας, ενός πολιτισμού ή ενός ανθρώπου, η ετεροτοπία αντίθετα είναι ένας χώρος υπαρκτός αλλά καθ' όλα άλλος και διαφορετικός από το στενό του περιβάλλον. Κατά τον Φουκώ η μελέτη των ετεροτοπιών μας βοηθάει στο να διαπραγματευτούμε και να αμφισβητήσουμε το χώρο στον οποίο ζούμε. Είναι αλήθεια πως η έννοια της ετεροτοπίας είναι αρκετά "ανοιχτή" και μπορεί να συμπεριλάβει πολλούς και διαφορετικούς χώρους. Αυτό την κάνει έτσι ένα όχι και τόσο αποτελεσματικό θεωρητικό εργαλείο, όμως προσφέρει σίγουρα "τροφή για σκέψη" πάνω στην έννοια του χώρου.
Στις σύγχρονες πόλεις ο χώρος και συγκεκριμένα ο δημόσιος χώρος είναι πια φανερό πως μετατρέπεται σε ένα ολοένα και πιο ολοκληρωτικά καθορισμένο και ελεγχόμενο τόπο στον οποίο οι συμπεριφορές μας οφείλουν να εμπίπτουν σε προκαθορισμένα και νόμιμα πλαίσια. Οι χώροι στις πόλεις στους οποίους μπορούν πια οι ομάδες και τα άτομα να έχουν μια "άλλη" συμπεριφορά, ίσως και μη-αποδεκτή από κάποιους, εξαφανίζονται με αυξανόμενη ταχύτητα και φτάνουμε έτσι στο διαστρεβλωμένο σημείο στο οποίο η μεγαλύτερη χωρική "ελευθερία" ταυτίζεται με τον σχεδόν απόλυτο περιορισμό στους τέσσερις ιδιωτικούς τοίχους.
Όμως αυτοί οι ιδιωτικοί χώροι αδυνατούν να στεγάσουν τα όνειρά μας...
Οι σύγχρονες ετεροτοπίες κατά κάποιο τρόπο χάνονται μέσα σε αυτό το χωρικό πλαίσιο και μετατρέπονται για πολλούς, σε ιδιάζουσες ουτοπίες. Χώρους που υπάρχουν μεν -έχουμε πάει- αλλά όσο αφορά τη ζωή στην πόλη είναι μακρινοί τόποι -ίσως "ελεύθερες" παραλίες των διακοπών ή συνοικιακά πάρκα της εφηβείας- που πια ή κατά το διάστημα της παραμονής μας στο αστικό πλαίσιο υπάρχουν μόνο στο φαντασιακό μας. Υπάρχουν μέσα μας και μας βοηθάνε να την παλέψουμε μέχρι να μπορέσουμε να ξαναπάμε "εκεί". Η καθημερινή αστική ζωή μας μετατρέπεται έτσι σε μεσοδιάστημα μεταξύ των τόπων στους οποίους κάποτε ζήσαμε και σε αυτούς τους μακρινούς που νιώθουμε ότι "ζούμε".
Τα πλοία των κουρσάρων, την εποχή που μπορούσαν να χαθούν στις απέραντες θάλασσες, ήταν ελεύθεροι χώροι εν κινήσει. Καθημερινοί χώροι που μετέφεραν ανθρώπους από μέρος σε μέρος και τροφοδοτούσαν τη φαντασία αυτών που μένανε πίσω με τις ιστορίες που φέρνανε οι ελεύθεροι αυτοί ταξιδευτές. Πλοία που εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν, πλοία φαντάσματα που ταξίδευαν από γνωστούς σε άγνωστους τόπους, γεμάτους όνειρα και φαντασία.
Που είναι η περιπέτεια πια στην πόλη; Που είναι τα πλοία που μπορούν να μας μεταφέρουν σε άγνωστους τόπους, όταν κάθε εκατοστό αυτού του αστικού χώρου είναι πια γνωστό, καταγεγραμμένο και ελεγχόμενο; Μπορούμε να αναδείξουμε τις ετεροτοπίες των πόλεων μας χρησιμοποιώντας τες; Μπορούμε να βρούμε νέα πλοία που θα μας μεταφέρουν μακριά από την καθημερινότητα της πόλης παραμένοντας όμως μέσα σε αυτή την ίδια πόλη; Μπορούμε βρούμε τα μέσα και να τροφοδοτήσουμε τη φαντασία και τα όνειρά μας;
Στις σύγχρονες πόλεις ο χώρος και συγκεκριμένα ο δημόσιος χώρος είναι πια φανερό πως μετατρέπεται σε ένα ολοένα και πιο ολοκληρωτικά καθορισμένο και ελεγχόμενο τόπο στον οποίο οι συμπεριφορές μας οφείλουν να εμπίπτουν σε προκαθορισμένα και νόμιμα πλαίσια. Οι χώροι στις πόλεις στους οποίους μπορούν πια οι ομάδες και τα άτομα να έχουν μια "άλλη" συμπεριφορά, ίσως και μη-αποδεκτή από κάποιους, εξαφανίζονται με αυξανόμενη ταχύτητα και φτάνουμε έτσι στο διαστρεβλωμένο σημείο στο οποίο η μεγαλύτερη χωρική "ελευθερία" ταυτίζεται με τον σχεδόν απόλυτο περιορισμό στους τέσσερις ιδιωτικούς τοίχους.
Όμως αυτοί οι ιδιωτικοί χώροι αδυνατούν να στεγάσουν τα όνειρά μας...
Οι σύγχρονες ετεροτοπίες κατά κάποιο τρόπο χάνονται μέσα σε αυτό το χωρικό πλαίσιο και μετατρέπονται για πολλούς, σε ιδιάζουσες ουτοπίες. Χώρους που υπάρχουν μεν -έχουμε πάει- αλλά όσο αφορά τη ζωή στην πόλη είναι μακρινοί τόποι -ίσως "ελεύθερες" παραλίες των διακοπών ή συνοικιακά πάρκα της εφηβείας- που πια ή κατά το διάστημα της παραμονής μας στο αστικό πλαίσιο υπάρχουν μόνο στο φαντασιακό μας. Υπάρχουν μέσα μας και μας βοηθάνε να την παλέψουμε μέχρι να μπορέσουμε να ξαναπάμε "εκεί". Η καθημερινή αστική ζωή μας μετατρέπεται έτσι σε μεσοδιάστημα μεταξύ των τόπων στους οποίους κάποτε ζήσαμε και σε αυτούς τους μακρινούς που νιώθουμε ότι "ζούμε".
Τα πλοία των κουρσάρων, την εποχή που μπορούσαν να χαθούν στις απέραντες θάλασσες, ήταν ελεύθεροι χώροι εν κινήσει. Καθημερινοί χώροι που μετέφεραν ανθρώπους από μέρος σε μέρος και τροφοδοτούσαν τη φαντασία αυτών που μένανε πίσω με τις ιστορίες που φέρνανε οι ελεύθεροι αυτοί ταξιδευτές. Πλοία που εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν, πλοία φαντάσματα που ταξίδευαν από γνωστούς σε άγνωστους τόπους, γεμάτους όνειρα και φαντασία.
Που είναι η περιπέτεια πια στην πόλη; Που είναι τα πλοία που μπορούν να μας μεταφέρουν σε άγνωστους τόπους, όταν κάθε εκατοστό αυτού του αστικού χώρου είναι πια γνωστό, καταγεγραμμένο και ελεγχόμενο; Μπορούμε να αναδείξουμε τις ετεροτοπίες των πόλεων μας χρησιμοποιώντας τες; Μπορούμε να βρούμε νέα πλοία που θα μας μεταφέρουν μακριά από την καθημερινότητα της πόλης παραμένοντας όμως μέσα σε αυτή την ίδια πόλη; Μπορούμε βρούμε τα μέσα και να τροφοδοτήσουμε τη φαντασία και τα όνειρά μας;
Ελπίζω πως ναι!
