E-topia

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ
Η λέξη “blog” προέρχεται από το “weblog” που με τη σειρά του προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων web(=ιστός) και log(=όρος που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει μια μεμονωμένη χρονολογημένη εγγραφή συνήθως σε ημερολόγια καταστρώματος). Η έννοια blog ξεκίνησε να σχηματοποιείται γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’90 από την κοινότητα των χρηστών του internet που διατηρούσαν ιστοσελίδες (οι οποίες τότε ήταν αρκετά δύσκολο να ανανεώνονται σε συχνή βάση) για να περιγράψει μια καινοτόμο πρακτική ανανέωσης των ιστοσελίδων αυτών με χρονολογημένες και σύντομες εγγραφές που συνήθως περιείχαν σχόλια και links προς ενδιαφέροντες ιστοτόπους (κάτι σαν τις ενότητες “news” στα σύγχρονα websites δηλαδή). Η πρακτική αυτή σύντομα έγινε αρκετά δημοφιλής αλλά βέβαια αφορούσε αυτούς που ήδη διατηρούσαν ιστοτόπους και άρα είχαν αρκετά ικανοποιητικές τεχνικές γνώσεις. Το μεγάλο boom έγινε στο τέλος των 90s όταν αρκετές εταιρίες η μία μετά την άλλη ανέπτυξαν πλατφόρμες στις οποίες ο οποιοσδήποτε μπορούσε εντελώς δωρεάν και με ελάχιστες εώς καθόλου γνώσεις html να δημιουργήσει μέσα σε λίγα λεπτά ένα δικό του blog, ένα website δηλαδή που χαρακτηρίζεται όμως από μια αρκετά συγκεκριμένη φόρμα.
FORMAT
Τα blogs μπορεί να είναι προσωπικά ή ομαδικά έχουν όμως μία και μοναδική δημόσια προσβάσιμη διεύθυνση. Καθένας είναι σε θέση να επέμβει σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό (ανάλογα με τις τεχνικές του δεξιότητες) στην εμφάνιση και τις λειτουργίες του blog του. Ωστόσο υπάρχουν 3 δομικά στοιχεία που συντύθουν ένα τυπικό blog : 1) ο τίτλος του ή ένα banner στην κορυφή 2) μια πλάγια στήλη στη λογική του μενού που συνήθως περιέχει πληροφορίες για το blog και τους διαχειριστές του και μια συλλογή από συνδέσμους/links προς άλλους ιστοτόπους και κυρίως άλλα blogs (blogroll) που προτείνονται ως αξιόλογα και που σε ένα βαθμό η επιλογή τους προσδιορίζει ηθελημένα την ταυτότητα του υπό αναφοράν blog και 3) το κυρίως μέρος του που αποτελείται από μεμονωμένες τιτλοφορημένες και χρονολογημένες εγγραφές (δημοσιεύσεις/άρθρα) που αναρτώνται με αντίστροφη χρονολογική σειρά (με την πιο πρόσφατη δηλαδή να εμφανίζεται πρώτη).
Κάθε τέτοια εγγραφή μπορεί να είναι πολυμεσική δηλαδή να περιλαμβάνει κείμενο, video, φωτογραφίες, ήχο και βέβαια το δομικό αρχιτεκτονικό στοιχείο του web: το link. Αυτό το τελευταίο και άλλες 3 πολύ συγκεκριμένες προσθήκες είναι που έκαναν πολλούς να μιλούν για την blogόσφαιρα ως μια νέα δημόσια σφαίρα που διευρύνει την ήδη υπαρχουσα(;), μια ζωντανή κοινότητα αέναου διαλόγου και συνεργασίας παρά ως ένα σύνολο «αυτιστικών» προσωπικών πομπών : 1) Η δυνατότητα σχολιασμού της κάθε εγγραφής συνήθως από οποιονδήποτε (comments), 2) το γεγονός ότι κάθε μεμονωμένη εγγραφή έχει μοναδική και ξεχωριστή διεύθυνση στην οποία μπορεί κανείς να παραπέμψει εστιάζοντας στο περιεχόμενο μιας συγκεκριμένης ιδέας και όχι στον παραγωγό της, στο blog δηλαδή ως σύνολο (permalinks) και 3) η δυνατότητα εντοπισμού των παραπομπών και άρα των συζητήσεων που γεννά κάποια συγκεκριμένη εγγραφή από μεριάς του δημιουργού (trackbacks).
ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ
Για αυτούς τους λόγους τα blogs σε γενικές γραμμές χαιρετίζονται ως θεμελιωδώς διαφορετικά από τα πρωτόκολα ιντερνετικής επικοινωνίας που άνθισαν τα προηγούμενα χρόνια (peer2peer, email κτλ) και φέροντα μια δυναμική κοινωνικού μετασχηματισμού και εκδημοκρατισμού. Οι δημοσιογράφοι τα θεωρούν εναλλακτική πηγή πληροφόρησης και έναν επιπλέον πολύ πιο ευθύ τρόπο να αφουγκραστούν την «κοινή γνώμη» αφού μέσα από την πρακτική του blogging αλλά και άλλων social media εφαρμογών αναδύεται μια νέα αποδιαμεσολαβημένη από τα κυρίαρχα media πρακτική, η «δημοσιογραφία των πολιτών». Ένας τεράστιος και διαρκώς αυξανόμενος αριθμός πολιτών έχει πλέον τα μέσα με εξαιρετικά χαμηλό κόστος να φωτογραφήσει, να βιντεοσκοπήσει, να μοντάρει, να αρθρογραφήσει και να διανέμει το παραγώμενο υλικό του ως τα πέρατα του κόσμου μέσα σε λίγα λεπτά και σε μερικά ακόμα το υλικό αυτό να εμπλουτιστεί ή να ελεγχθεί περαιτέρω από πάμπολλους άλλους ειδικούς ή αυτόπτες μάρτυρες.
Οι εκπαιδευτικοί και οι επιχειρηματίες από την άλλη βλέπουν στα blogs ένα περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι μοιράζονται πληροφορίες ,στοιχεία και αγαθά, ένα δημόσιο χώρο που ακριβώς επειδή είναι δημόσιος και ταυτόχρονα επιτρέπει τη δυναμική αλληλεπίδραση και συνεργασία οικοδομείται μέσα από κατανεμημένα μοντέλα αυτό που λέμε «γνώση». Όλο αυτό το περιεχόμενο που δημιουργείται από τους ανθρώπους και βρίσκεται δημόσια προσβάσιμο και διαχειρίσιμο από τους ίδιους έρχεται να διευρύνει τα πεδία στα οποία μπορούσε κανείς να απευθυνθεί για να αναζητήσει οποιοδήποτε διανοητικό κυρίως αγαθό (μουσική, δημοσιογραφία, λογοτεχνία, επιστημονικά στοιχεία, κρατικά έγγραφα, κινηματογράφο, ιδέες, μαρτυρίες) πεδία που ελέγχονταν και εξακολουθούν να ελέγχονται και να διακρίνονται από μια από πάνω προς τα κάτω (top-down) λογική -τόσο ως προς την παραγωγή όσο και προς τη διανομή- που υπακούει σε ιεραρχημένες δομές εξουσίας, πολιτικές, οικονομικές ή άλλες.
Τέλος οι ίδιοι, οι «απλοί» άνθρωποι, βλέπουν στα blogs εκτός από όλα τα παραπάνω ένα όχημα επικοινωνίας, αυτοέκφρασης και αυτο-ενδυνάμωσης το λόγου τους. Ο καθένας μπορεί να έχει το δικό του πλέον μέσο για να επικοινωνεί τις απόψεις του, τα συναισθήματά του, τους προβληματισμούς του, την κριτική του, τη δουλειά του και το έργο του, να δημιουργήσει νέους κοινωνικούς δεσμούς με άτομα και συλλογικότητες ακόμα και να πειραματιστεί με πολλαπλές ταυτότητες. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 70.000.000 blogs με 120.000 νέα blogs να δημιουργούνται κάθε ημέρα. Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μέσα συμμετοχής σε ένα γενικευμένο φαινόμενο των τελευταίων χρόνων , ενός δημοκρατικού πειράματος που ακόμα κάνει τα πρώτα αλλά όπως φαίνεται όχι και τόσο δειλά του βήματα. Είναι αυτό που στη γλώσσα των ιντερνετικών εφαρμογών έχει επικρατήσει με έναν αρκετά θολό τρόπο ως προς το τί εννοεί ο καθένας να ονομάζεται web 2.0.
WEB 2.0
Αν και ο όρος παραπέμπει σε μια «επόμενη γενιά» του web, δεν αναφέρεται σε μια αναθεώρηση των τεχνικών που προσδιορίζουν την αρχιτεκτονική του αλλά στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται η πλατφόρμα του web. Νέα συστήματα που έχουν ως πυρήνα τους μεγάλες δυνητικές κοινότητες από απλούς χρήστες, υπηρεσίες φιλοξενίας ψηφιακού περιεχομένου και interfaces που δεν απαιτούν καμία ιδιαίτερη τεχνογνωσία από τους χρήστες τους για να τα χειριστούν (και όλα αυτά χωρίς κανενός είδους άμεση χρηματική επιβάρυνση) έρχονται σιγά σιγά στο προσκήνιο και καταλαμβάνουν ένα τεράστιο κομμάτι της on-line δραστηριότητας. Τα blogs, τα podcasts, τα wikis, τα social bookmarking και networking sites, τα P2P αποτελούν (όπως υπαγορεύει η απήχησή τους) τους πυλώνες ενός κοινωνικού πλέον φαινομένου στο οποίο ο απλός κόσμος, ο πολίτης -και όχι πλέον μόνο οι computer geeks- κάνοντας χρήση των νέων μέσων μετατρέπεται σιγά-σιγά από παθητικός ακροατής, τηλεθεατής και αναγνώστης, από παθητικός καταναλωτής δηλαδή μιντιακών προϊόντων , σε ενεργητικό παραγωγό, χρήστη και αναζητητή περιεχομένου.
Τα νέα ψηφιακά μέσα και οι νέες πλατφόρμες που στηρίζονται στο web δίνουν τη δυνατότητα -δυνητικά στον καθένα μας- να παράγει, να δημοσιεύει, να διανέμει και να διακινεί δικό του περιεχόμενο, να αλληλεπιδρά, να οργανώνεται, να οργανώνει, να ταξινομεί, να ψηφίζει, να μοιράζεται, να δικτυώνεται, να συνεργάζεται και να πραγματοποιεί συναλλαγές. Με τον πρακτική αυτή και με δεδομένη την διαρκώς αυξανόμενη διείσδυση των (broadband) συνδέσεων στο internet απλώνεται ένα καινούργιο νεομεσικό σενάριο που σύμφωνα με τους υπερ-ενθουσιώδεις του internet υπαγορεύει τη μετάβαση από τη διανομή στην πρόσβαση, από τη μονόδρομη επικοινωνία στη διάδραση, από τη γραμμικότητα στο υπερ-κείμενο, από τη μονομεσικότητα στην πολυμεσικότητα, από την περιοδικότητα στον πρώτο-χρόνο, από τα media στο περιεχόμενο, συνολικότερα : από τη διαμεσολαβημένη στην απο-διαμεσολαβημένη επικοινωνία
ΚΡΙΤΙΚΗ
Πράγματι ο ενθουσιασμός αυτός που αναφαίνεται από την κατάληξη «από τη διαμεσολαβημένη στην απο-διαμεσολαβημένη επικοινωνία» είναι εν μέροι δικαιολογημένoς, πρέπει όμως να αναγνωρίζεται ως τέτοιος και όχι ως κάτι το πραγματικό που σχετίζεται με την αληθινή δημοκρατία και μάλιστα την άμεση. Υπάρχει τεράστιος δρόμος για να πραγματωθεί κάτι τέτοιο που σίγουρα δεν περνάει εξ’ ολοκλήρου μέσα από τα καλώδια και τις συνδέσεις. Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι οι περισσότερες από αυτές τις εφαρμογές και κυρίως όλες οι απαραίτητες υποδομές βρίσκονται και πάλι στα χέρια ορισμένων –πολλές φορές ίδιων με παλαιότερα- τεράστιων κέντρων εξουσίας που καρπώνονται σε οικονομικούς όρους όλη την υπεραξία της ζύμωσης που γίνεται και ότι το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού σε οικουμενικό επίπεδο βρίσκεται έξω από αυτό το παιχνίδι αναπαράγοντας και μεγενθύνοντας τις ήδη υπάρχουσες ταξικές ανισότητες τόσο σε κοινωνικό όσο και εθνικό επίπεδο, φαινόμενο που αναφέρεται ως «ψηφιακό χάσμα».
Η μεγάλη ισχύς της ιδέας της ηλεκτρονικής δημοκρατίας βρίσκεται στο γεγονός ότι οι τρέχουσες τάσεις της τεχνολογίας της επικοινωνίας μπορούν να βοηθήσουν τους πολίτες να σπάσουν το μονοπώλιο των τηλεοπτικών δικτύων, των μεγαλο-εκδοτικών οργανισμών, της βιομηχανίας του θεάματος και διανομής περιεχομένου, ακόμα και των πολιτικών που αυτή τη στιγμή ελέγχουν και καθορίζουν το τί και πώς μπορεί να βρεθεί στα χέρια ενός ανθρώπου και αυτό σίγουρα είναι μια ελπιδοφόρα προοπτική που ενθουσιάζει πολλούς. Η μεγάλη της αδυναμία όμως είναι ότι μπορεί πολύ πιο εύκολα να καταστεί ένα ακόμη εμπορεύσιμο προϊόν παρά να ερμηνευθεί και κατανοηθεί ως πρακτική από τον απλό πολίτη, από τον καθένα μας. Η ηλεκτρονική δημοκρατία βασίζεται στην τεχνολογία αλλά δεν προκύπτει απ΄αυτή, χρειάζεται όραμα και το όραμα προϋποθέτει πολιτική βούληση και μάλιστα προς τη σωστή κατεύθυνση, την κατεύθυνση της διεύρυνσης των αληθινών μας ελευθεριών και δικαιωμάτων . Ενώ το internet αποτελεί ένα θαυμάσιο παράπλευρο δίκτυο, στην αντίθετη κατεύθυνση μπορεί κάλλιστα (όπως ήδη γίνεται σε χώρες σαν την επερχόμενη κατά τα λεγόμενα δύναμη Κίνα) να χρησιμοποιηθεί σαν ένα είδους αόρατου πλην αδιαπέραστου κλουβιού. Η ιδέα κακόβουλων πολιτικών που ελέγχουν το διαδίκτυο αυξάνει το φόβο μιας αμεσότερης επίθεσης στις ελευθερίες του σύγχρονου πολίτη αυτού του πλανήτη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Υπάρχουν πολλά ζητήματα που χρήζουν επαναπροσδιορισμού και αναθεώρησης μέσα στο δυνητικό περιβάλλον: τα νομικά πλαίσια πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright), η ταυτότητα, το δημόσιο και το ιδιωτικό, η διακυβέρνηση, η δεοντολογία, η αξιοπιστία, η πολιτική, η οικονομία, οι ανθρώπινες σχέσεις, όλα είναι έννοιες που μέσα στα νέα αυτά πλαίσια από και ανά-δομούνται, νοηματοδοτούνται ξανά μέσα από από μια εξαιρετικά πολυσύνθετη και πολυεπίπεδη δραστηριότητα που διαμεσολαβείται μέσα από την τεχνολογία. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η τέχνη καλλείται μέσα από την αυθόρμητη και ειλικρινή αντανάκλαση των εξελίξεων στην ανθρώπινη διάνοια και ψυχή να φωτίσει τους νέους δρόμους..


*Το κείμενο αυτό αποτελεί το contribution του arxediamedia στην έκθεση τέχνης b'n'alle, την πρώτη έκθεση που περιλαμβάνει ενότητα "blog-art" και γράφτηκε για να συνεισφέρει ως context για τους θεατές που παρακολουθούν κάποια επιλεγμένα blog-posts να σκρολάρουν σε μια μεγάλη οθόνη. Εννοείται πως και αυτό όπως και όλο το περιεχόμενο του arxediamedia δημοσιοποιείται υπό τους όρους των creative commons δηλαδή είναι ελεύθερο για αναπαραγωγή με μόνους όρους τη μη-εμπορική του χρήση και την αναφορά στο συγγραφέα (arxediamedia.blogspot.com)